آمار و اطلاعات موجود نشان میدهد هر واحد فعال پتروشیمی ۳۰ درصد محیط کارخانه نسبت به فضای اشغال شده کارخانه ایجاد فضای سبز کرده که این آمار به هیچ وجه در پتروشیمی مرودشت ایجاد نگردیده است که خود جای سوال دارد چندین هکتار زمینهایی که سالهاست منتظر ایجاد فضای سبز و حصار کشی شده اند چرا معطل مانده اند؟
ج) پاسخگویی کارشناسان به گزارشات پتروشیمی
در بخش قبل گزارشات پتروشیمی از تلاشهای به بعمل آمده در جهت کاهش آلودگی محیط زیست مطرح شد. اما با وجود این تلاشها چرا اغلب کارشناسان محیط زیست که از خارج حوزه صنعت پتروشیمی فعالیتهای آن را مورد نقد قرار میدهند در اکثر موارد ابزار نارضایتی و در برخی موارد اظهار ناامیدی مینماید؟

در ادامه مطلب به بررسی علل این نارضایتیها و راه حلهای پیشنهادی میپردازیم:

(۱) جای گیری مجتمع های پتروشیمی کشور

۲ به کارگیری تکنولوژیهای غیر کارآمد و عدم استفاده از تکنولوزی های روز

(۳) نحوه فعالیت و همکاری صنعت پتروشیمی در زمینه محیط زیست

برخی از کارشناسان نیز از نقطه نظر نحوه همکاری صنعت پتروشیمی در بحث محیط زیست به نقد اقدامات این صنعت میپردازند از طرفی سیاست شرکت ملی صنایع پتروشیمی بر این است که با ایجاد دفاتر حفاظت و کنترل محیط زیست اقدام به ساماندهی وضعیت مجتمع ها کرده و خط مشی زیست محیطی خود را با محوریت کاهش ضایعات تولیدی بازیافت پسابها جایگزینی مواد زائد و مخرب و گسترش فضای سبز، تدوین نموده و آن را به مرحله اجرا برساند که در گام ،اول جهت موفقیت در اجرای برنامههای خود اقدام به ایجاد دفاتر زیست محیطی در اکثر مجتمع های پتروشیمی نموده و از این طریق به برقراری و تقویت ارتباط مؤثر میان مجتمع های تولیدی با دفتر محیط زیست NPC پرداخته است مسئولین محیط زیست پتروشیمی معتقدند که با این حرکت بر کلیه فعالیتهای مجتمع ها نظارت داشته و آنها را به رعایت اصول حفاظت محیط زیست در کلیه بخشها وادار مینمایند.

اما در طرف مقابل اکثر کارشناسان برون سازمان از نحوه شفاف سازی و اطلاع رسانی در زمینه فعالیتهای زیست محیطی صنایع پتروشیمی ابراز نارضایتی نموده و از نحوه همکاری و در اختیار گذاشتن اطلاعات و عدم اجرای راهکارهای ارایه شده ناخرسند میباشند این عدم همکاری به حدی است که برخی کارشناسان اعتقاد دارند هیچ گونه ارتباط ارگانیک و منسجمی میان دفاتر محیط زیست پتروشیمی و سازمان حفاظت محیط زیست برقرار نمیباشد.

یکی از کارشناسان شش سال مکاتبه سازمان حفاظت محیط زیست با یکی از واحدهای پتروشیمی به منظور اخذ اطلاعات مربوط به آلاینده های آن واحد را گواهی بر این مدعا دانسته است. کارشناسان محیط زیست و اساتید دانشگاه بر این عقیده اند که وجود ارتباط مستقیم میان دفاتر زیست محیطی مجتمع ها با سازمان حفاظت محیط زیست و دانشگاه در این زمینه مؤثر خواهد بود در اینصورت، رده های کارشناسی و دستور العملهای لازم برای این دفاتر تنظیم میشود و آزمایشگاههای مجهز میتوانند مورد استفاده مشترک قرار بگیرند همچنین آموزشهای لازم داده شده و در نتیجه از وجود کارشناسان زبده و دلسوز در این دفاتر اطمینان لازم حاصل میگردد. در این صورت است که میتوان دفاتر محیط زیست مجتمع ها را بازوهای سازمان حفاظت محیط زیست خواند که مورد تأیید مجامع علمی معتبر، فعالیت مینمایند.

(۴) تربیت نیروی متخصص در زمینه کنترل آلایندگیهای زیست محیطی

توانایی به دست آوردن اطلاعات و آمار دقیق نیز از اهمیت بالایی برخوردار است واحدهای پتروشیمی به دلیل پیچیدگی و گستردگی مواد مصرفی واسطه و تولیدی و تنوع سیستمهای کنترلی به کار گرفته شده از لحاظ بررسیهای زیست محیطی شرایط سختتری را نسبت به صنایع دیگر دارند. لذا بررسی آلایندگی آنها نیازمند توان کارشناسی بالا و کسب اطلاعات دقیق میباشد. چنانچه اطلاعات دقیق از میزان و نوع آلودگیها و نحوه انتشار مواد آلاینده در دست نباشد مشکلات موجود به درستی شناخته نشده و و پی آمد آن، روشهای درمانی نیز تأثیر چندانی نخواهند داشت.

صاحبنظران و متخصصان مشکل ضعف کارشناسی را ناشی از چند عامل میدانند گروهی این ضعف را حاصل عملکرد سازمان حفاظت محیط زیست میدانند و معتقدند که این سازمان باید به تقویت نیروی متخصص مربوطه و اولویت بندی صحیح پروژه ها بپردازد. امروزه طیف وسیعی از کارشناسان که در بحث محیط زیست در واحدهای مختلف فعالیت میکنند، راه به جایی نداشته و به ناچار سر از این قسمت درآورده اند؛ افرادی که تخصص مدیریت محیط زیست و یا حیات وحش دارند وقتی وارد حوزه کارشناسی آلودگیهای نفت، گاز و پتروشیمی میشوند به هیچ عنوان مهره ای مفید نخواهند بود.

سازمان حفاظت محیط زیست باید کارشناسان کافی محیط زیست نفت و پتروشیمی را در اختیار بگیرد و آزمایشگاههای مرجع مجهزی ایجاد کند و با کمک این کارشناسان آنالیزهای واحدها را کنترل نماید تا هرجا آلودگی بیشتر از حد استاندارد را تشخیص داد وارد عمل شده و از عوامل بازدارنده خود استفاده نماید. آشنا نبودن مهندسان طراح به مسائل زیست محیطی و نبود آموزشهای لازم نیز عاملی است که توسط بخش دیگری از کارشناسان به عنوان یکی از عوامل اصلی آلودگی محیط زیست بیان میگردد با توجه به اهمیت روز افزونی که مسائل زیست محیطی در دنیا پیدا کرده اند و همچنین موارد فراوان آلودگیها و تخریب محیط زیست در کشور ما، اهمیت ندادن به مسائل مربوط به اصول حفاظت محیط زیست در آینده خسارات جبران ناپذیری را برای خود این
صنایع، نظیر جمع آوری واحدهای آلاینده تغییر روشها و نیاز به طراحیهای مجدد به دنبال خواهد داشت. در حال حاضر افرادی که در رشتههای مربوط به صنایع پتروشیمی نظیر مهندسی ،پتروشیمی، طراحی فرآیند و غیره تحصیل می کنند آموزش خاصی را در زمینه حفظ محیط زیست نمیبینند. این در حالی است که اگر ملاحظات زیست محیطی در مراحل طراحی، نصب و ساخت به درستی و با دقت در نظر گرفته شود درصد زیادی از آلودگیهای فعلی کاسته خواهد شد ما در صنایع خود نیاز به مهندسانی داریم که از طریق آشنایی با روشهای علمی نظیر HAZOP FMEA و مهندسی محیط زیست ملاحظات زیست محیطی را به درستی در فعالیتهای خود لحاظ کنند.

مسأله دیگری قرار نداشتن متخصصین در پستهای مخصوص خود میباشد امروزه اکثر متخصصین در جای واقعی خود قرار ندارند و یا هم زمان از دو یا سه پست برخوردارند و در نتیجه از عهده انجام هیچ کدام برنمی آیند. در حال حاضر شرکت ملی صنایع پتروشیمی متخصصین خود را بورسیه مینماید تا در رشته های حفاظت محیط زیست تحصیل کرده و وارد صنعت شوند؛ این مسأله به شرطی جواب میدهد که این متخصصین در جای اصلی خود قرار بگیرند و بتوانند مستقلا نظر دهند از این رو هم باید مهندسانی تربیت کنیم که با بحث محیط زیست آشنا باشند و هم کارشناسان محیط زیستی که با صنعت و فناوری بیگانه نباشند. پس از تربیت این ،متخصصان باید از ایشان در پستهایی استفاده نماییم که از تخصص آنها به بهترین نحو استفاده شود.
 

(۵) نقش مدیران در حفظ و آلودگی محیط زیست

برخی کارشناسان نیز از دید اطلاعات مدیران به نقد اقدامات انجام شده میپردازند مثلا هنگامی که تصمیمی در ارتباط با احداث مجتمعی در کنار دریا اتخاذ میشود به دلیل نداشتن شناخت دریا محیط آبی وسیعی فرض میشود که ورود یک یا چند فاضلاب کوچک در آن به چشم نیامده و زیان چندانی ایجاد نمی.نماید این موضوع در مورد صنایع پتروشیمی که آلودگیهای اندک و مواد شیمیایی ذره
ذره وارد دریا شده جمع و باعث ایجاد تخریبهای شدید و آلودگیهای مخرب می گردد، بیشتر اهمیت پیدا .کند اگر یک مدیر از دیدی وسیع برخوردار بوده و آینده نگر باشد این ضررهای دراز مدت را درک می کند و جهت اصلاح مشکلات موجود کمر همت میبندد اما چنانچه یک مدیر در زمینه محیط زیست ناآگاه بوده و یا منافع اقتصادی و کوتاه مدت خود را بیشتر مدنظر قرار دهد علاوه بر عدم حصول نتیجه مورد نظر ، موجبات خروج نیروهای کارآمد را از سیستم فراهم مینماید از این رو نحوه مدیریت و میزان آگاهی مدیران نقش بسیار اساسی در کاهش معضلات و آلودگیهای زیست محیطی دارد.
گرچه ارتباط مدیران صنایع پتروشیمی با سازمان حفاظت محیط زیست و توجه ظاهری آنان به محیط زیست نسبت به سایر صنایع چشمگیرتر میباشد اما کارشناسان و مسئولین محیط زیست این ارتباط را چندان رضایت بخش نمی دانند و آن را تنها در حد مدیریت کلان و به صورت ارتباطات ظاهری در زمینه مسایل کلی بیان میدارند . این کارشناسان معتقدند که باید نگرش دراز مدت مذکور را از طریق کلاسهای توجیهی سازمان حفاظت محیط زیست به مدیران آموزش داده و برای مدیران پروژه های بزرگی چون عسلویه و منطقه آزاد ماهشهر کلاسهای اجباری گذاشته شده و مسائل لازم به ایشان انتقال داده شود در این کلاسها میتوان با روشن ساختن زیانهای اقتصادی و زیست محیطی حاصل از فعالیت واحدها آنها را نسبت به مسألۀ محیط زیست حساس نموده و راههای جلوگیری از آلودگی را برای آنان روشن ساخت چنانچه این امر صورت پذیرد، مدیران این مسائل را به زیر دست انتقال میدهند و خود نسبت به رفع مشکلات اقدام مینمایند اجرای این روش در اروپا باعث شده است که هر مدیر از لحاظ عقلی و وجدانی خود را مسئول حفظ محیط زیست بداند.
 

نتیجه گیری:
گرچه در زمینه کاهش آلاینده های محیط زیست در شرکت ملی صنایع پتروشیمی فعالیتهایی صورت گرفته و نسبت به سایر صنایع از سرعت بیشتری برخوردار بوده لکن بر اساس نظرات کارشناسانی که اقوال آنان به طور مستند ارائه شد این حرکتها با ضعفهایی روبرو است آنچه کارشناسان فوق الذکر بر آن تأکید داشته و توجه بدان را ضروری دانسته اند در نکات زیر خلاصه میگردد

۱ سازمان حفاظت محیط زیست و شرکت ملی صنایع پتروشیمی نسبت به حفظ محیط زیست دریایی اهمیت کمتری قائل شده و حساسیت اکوسیستم متنوع خلیج فارس و دریای عمان را چندان که لازم است، درک نکرده اند. توجه بیشتر به این مسأله و تمرکز فعالیتهای هر دو بخش در زمینه حفظ و احیای محیط زیست این نواحی به عنوان اولویت اصلی میبایست مورد توجه مسئولین قرار گیرد.

۲- محیط زیست پتروشیمی در حال حاضر تنها به اصلاح مشکلات برخی واحدها پرداخته و در زمینه یکی از وظایف اصلی خود که بررسی نوع تکنولوژیهای مورد استفاده بوده کمتر تلاش نموده است از این رو پژوهش و مطالعات تکنولوژی به منظور انتخاب تکنولوژیهای سازگار با محیط زیست میبایست جزو اولویتهای پژوهشی و مطالعاتی محیط زیست پتروشیمی قرار گیرد.

3-ارتباط منسجم و قاعده مندی میان دفاتر محیط زیست مجتمع ها دفتر ،NPC قسمتهای مرتبط سازمان حفاظت محیط زیست و دانشگاهها برقرار نمیباشد و اطلاعات و آمار و ارقام صحیح نیز مبادله نمیشود. وجود یک ارتباط مستقیم قاعده مند و منظم میان این مراکز استفاده مشترک از آزمایشگاههای مجهز ایجاد شده از طریق سرمایه گذاری مشترک و اتخاذ راه حل مشکلات موجود از طریق همکاری و همفکری کلیه نهادها و قسمتهای
مسئول منجر به اخذ تصمیمی خواهد شد که حداکثر منافع در آن لحاظ شده باشد.

۴- سازمان محیط زیست و شرکت ملی صنایع پتروشیمی میبایست کارشناسان زبده ای تربیت نمایند که بر هر دو زمینه «اصول حفاظت از محیط زیست و مهندسی و «طراحی مسلط بوده و در فعالیتهای خود هر دو جنبه کار را مد نظر قرار دهند.

۵- آگاه سازی مدیران از طریق کلاسهای آموزشی که توسط سازمان حفاظت محیط زیست دانشگاه و یا پتروشیمی برگزار میشود در جهت ایجاد حساسیت در زمینه محیط زیست بسیار مؤثر میباشد توجه دادن مسئولان و مدیران به اینکه اخذ ISO۱۴۰۰۰ تنها به معنی آغاز کار در زمینه حفظ محیط زیست است و بدون رعایت اصول حفظ محیط زیست به توسعه پایدار دست پیدا نمیکنیم به دستیابی به اهدافی نظیر داشتن صنعتی کاملا سبز، منجر خواهد شد. ۶- سازمان حفاظت محیط زیست تنها از طریق اعمال داده ها و استانداردهای خام جهانی واحدها را موظف به رعایت این استانداردها مینماید این داده ها عمدتا بدون در نظر گرفتن توان خود پالایی محیط تنها برای یک مجتمع در نظر گرفته شده است. در منطقه ای نظیر مرودشت که) از دو مجتمع پتروشیمی تشکیل (شده حتی اگر این داده ها توسط هر مجتمع رعایت شود منطقه از تجمع آلایندههای کل مجموعه نابود خواهد شد. لذا باید از طریق مراکز تحقیقاتی که توانایی مدل کردن منطقه را دارند ارقام خام جهانی به یکسری استانداردهای منطبق با شرایط هر منطقه تبدیل شود. علی ابوالحال اشراف کامل به منطقه و یک عزم جزم در جهت برطرف نمودن مشکلات زیست محیطی و برقراری یک مامن امن برای جاندارن و جانوران و اکوسیستم شهر مرودشت میتواند بسیاری از این معضلات را برطرف نماید و یک امیدواری برای آیندگان به همراه داشته باشد.

امید است با پیگیری مسولین زیربط این مهم محقق گردد و یک بستر مناسب برای این منطقه در همه جهات ایجاد گردد