این روزنامه نوشت: فروچاله ها برای بلعیدن 2500 سال تاریخ تخت جمشید دست به کار شده اند! زمین در اطراف پایتخت هخامنشی ها دهان باز کرده و آژیر قرمز برای حضور گردشگران در آنجا به صدا درآمده است.
آن طور که «مسعود رضایی منفرد» مدیر مجموعه جهانی تخت جمشید به «ایران» می گوید: «برای جلوگیری از وقوع اتفاقی برای گردشگران بسیار زیاد این سایت تاریخی، فروچاله جلوی دروازه تخت جمشید با 5 کامیون بزرگ خاک پرشد.»
این سایت جهانی در 12 روز تعطیلات نوروز سال جاری شاهد حضور 456 هزار و 486 نفر در تخت جمشید بود. فروچاله ای که با پنج کامیون خاک پر شده به گفته رضایی منفرد دو و نیم متر عمق و چهار و نیم متر قطر دارد که می توانست خطر زیادی برای این گردشگران به وجود بیاورد اما آن طور که «عزت الله رئیسی اردکانی» استاد دانشگاه شیراز آژیر قرمز را به صدا درمی آورد این آخرین فروچاله نیست و فروچاله ها برای این تاریخ شناخته شده، خیز برداشته اند.
خودکفایی گندم
سال 90 بود که نشست زمین در اطراف تخت جمشید شروع شد و در طول 5 سال به فروچاله های خطرناک تبدیل شد، فروچاله ها و نشست را همه کارشناسان از جمله «رضایی منفرد» سرطان چاه های مجاز و غیر مجاز منطقه می دانند.
چاه ها حریم درجه یک و درجه دو تخت جمشید را نشانه رفته اند. این درحالی است که یکی از قوانین یونسکو برای ثبت جهانی آثار در فهرست خود حفظ حریم آثار است. همچنین قوانین ملی و بین المللی کاملاً روشن هرگونه دخل وتصرف در حریم های آثار بویژه حریم درجه یک و دو را ممنوع اعلام کرده است! استادان دانشگاه شیراز وضعیت سایت جهانی تخت جمشید را «بسیار خطرناک» توصیف می کنند.
پنج سال پیش شکاف ها تنها در قسمت شرقی به وجود آمد اما در این مدت خیز آنها بیشتر شده و در شرق، غرب و جنوب تخت جمشید دیده می شود.
کارشناسان محیط زیست و منابع طبیعی از جمله «محمد درویش» بیش از هرچیز مرگ دشتی (مرودشت) که تخت جمشید را در دل خود دارد ناشی از برداشت های بیش از حد به بهانه خودکفایی در گندم، می دانند. استان فارس 25 سال بزرگترین تولیدکننده گندم در بین 31 استان کشور قرار گرفت. همچنان هم کسانی در استان به دنبال نگه داشتن این رکورد هستند! اما کارشناسان محیط زیست و منابع طبیعی خبر هولناک دیگری را هم می دهند. می گویند: «دیگر هیچ نیرویی نمی تواند در برابر فرآیند ویرانگر نشست زمین بایستد.»
درویش می گوید: «آن زمان که تعداد سدهای حوضه آبخیز کر و سیوند را سه برابر می کردند و علاوه بر درودزن، ملاصدرا و سیوند را هم ساختند و بختگان را نابود کردند، به فکر این بحران می افتادند! با وجود این، وسعت شالیکاری ها در کام فیروز از سی هزار هکتار به بیش از 130 هزار هکتار افزایش یافت.»
محمد حسین طالبیان معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری کشور در گفت و گو با «ایران» محدوده فرونشست زمین در محوطه تاریخی تخت جمشید را تا 600 متری بنای اصلی اعلام می کند و برداشت بی رویه از سفره های زیر زمینی و حفر چاه های عمیق و غیر مجاز را یکی از مهم ترین دلایل این اتفاق می داند و نسبت به زندگی جوامع انسانی اطراف تخت جمشید در مرودشت اظهار نگرانی می کند. به اعتقاد او وضعیت فرونشست ها در استان می تواند به خالی شدن روستاهای مرودشت منجر شود.
البته آن طور که کارشناسان محلی خبر می دهند خالی شدن روستاها در استان فارس شروع شده است. هرچند آن طور که باید و شاید نتوانست توجه عموم مردم و تصمیم گیران را به خود جلب کند. حتی زمانی که فیلم فروبلعیدن 37 درخت یک باغ در روستایی در «استهبان» به شبکه های اجتماعی رسید هم کسی آن طور که باید احساس خطر نکرد. بعد از این بلع وحشتناک بود که خبرهایی به پایتخت رسید که نشان می داد ، فرونشست ها پیش از این بر زندگی اهالی سه روستای «چاه دراز»، «اشکفت سیاه» و «دیندار» شکافی عمیق انداخته. حتی کارشناسان دوسال پیش از آن از اهالی روستای «دیندار» خواسته بودند روستا را تخلیه کنند.
طالبیان هم یک عزم محلی جدید را ضروری ترین برنامه برای نجات دشت مرودشت وآثار شاخص هخامنشی این دشت می داند: «وزارت نیرو باید کاری انجام بدهد تا راهی برای کنترل استحصال آب در این منطقه پیدا کند. بحران های زیست محیطی زیادی در گذشته به وجود آمده وهیچ برنامه ای برای رفع آنها انجام نگرفته است.»
طالبیان درحالی از لزوم کنترل استحصال آب در منطقه سخن به میان می آورد که «رضایی منفرد»، مدیر پایگاه جهانی پاسارگاد از حفر چاه های جدید، کف زنی چاه های قدیمی برای رسیدن به آب در عمق های بسیار پایین و جا به جایی چاه های قدیمی خشک شده به جای چاه های جدید خبر می دهد.
در نهایت این «امیر میری» بنیانگذار و طراح آستروتوریسم (گردشگری نجومی) در ایران است که در گفت و گو با روزنامه «ایران» از نشست زمین در دامنه شرقی کوه رحمت خبر می دهد. دامنه کوه رحمت و در جانب شرقی صفحه تخت جمشید بناهای خشتی موسوم به خزانه داریوش قرارگرفته است.
تخت جمشید زنگ هشدار را برای پاسارگاد به صدا درآورد
حمید فدایی مدیر پایگاه میراث جهانی پاسارگاد به «ایران» می گوید نشست زمین بیشتر خود را در تخت جمشید نشان داده و مشکل در پاسارگاد به عیانی پایتخت هخامنشیان نیست.
او هم نشست زمین در دشت مرودشت را به دلیل پایین آمدن سطح آب های زیر زمینی می داند و می گوید: «بدون شک این زنگ خطری است که آب چاه ها را رصد کنیم.»
او با بیان اینکه خشکسالی و پایین آمدن سطح آب های زیرزمینی، پاسارگاد را هم دچار مشکل کرد می گوید: «ما نیازمند پایش هستیم.»
فدایی البته تعداد چاه های مجاز یا غیر مجاز در حریم پاسارگاد را نمی داند و از رصد آنها خبر می دهد و می گوید: «ما الان حتی یک نقشه از چاه های منطقه را در اختیار نداریم.» همچنین او چاه های حفر شده در عرصه و حریم پاسارگاد را متعلق به گذشته می داند و می گوید: «الان مجوز حفر چاه جدید نمی دهند.»
به گفته او سفره های زیر زمینی اطراف پاسارگاد به دلیل کوهستانی بودن وضعیت بهتری نسبت به دشت مرودشت دارند. البته او پایین آمدن سطح آب های زیرزمینی در این منطقه کوهستانی را کتمان نمی کند اما می گوید: «گاهی اوقات باید 200 تا 300 متر زمین را در دشت مرودشت عمق داد تا به آب رسید اما در پاسارگاد با عمق 30 تا 40 متر پاسخ می گیرند.»
تَرَک ها به نقش رستم رسیده اند
ترک ها بیش از آنکه فروچاله ها را به جان تخت جمشید بیندازند، برای نقش رستم خط و نشان کشیدند اما کمتر کسی به آنها توجه کرد. این خیزش ابتدا بدنه کوه نقش رستم جایی که مقبره «خشایارشا» قرار دارد را خط انداختند اما ترک بزرگتر در پای این مجموعه جهانی ایجاد شده که فعالان حوزه میراث فرهنگی آن را نتیجه کاهش سطح سفره های آب زیرزمینی منطقه می دانند.
اما این فقط چاه ها نیستند که برای تاریخ 2500 ساله این سامان نقشه کشیده اند. به گفته سامان خسروانی، از دوستداران میراث بنیاد پاسارگاد ، معدنکاران هم با انفجارهایی که در کوه ایجاد می کنند شرایط را خطرناک تر کرده اند.
همچنین برخلاف تخت جمشید که نشست و ترک هایش تازه دارد در رسانه ها جا پیدا می کند، ترک ها در نقش رستم هرگز نتوانست آن طور که باید ذهن مردم را به خود مشغول کند.
پر کردن چاه های غیرمجاز
منفرد راهکار اصولی را برای حل بحران که گریبانگیر 2500 سال تاریخ و دشت حاصلخیز شده را پرکردن چاه های جدید بدون مجوز می داند. او در پاسخ به این سؤال که واکنش مسئولان آب منطقه ای و همچنین سازمان جنگل ها و در بالادست این سازمان، وزارت جهاد کشاورزی چیست؟ از جلسات متعدد با آب منطقه ای و جهاد کشاورزی خبر می دهد ومی گوید: «ما کاملاً خطر را به آنها گوشزد کرده ایم و آنها بهتر از ما می دانند.»
با وجود این محمدمهدی قاسمی رئیس سازمان جهادکشاورزی استان فارس در گفت و گو با « ایران » بررسی وضعیت پیش آمده در اطراف تخت جمشید را خارج از وظایف اداری و سازمانی خود می داند وتأکید می کند که مدیریت منابع آب با وزارت نیروست.
او نظارت بر حفر چاه های غیرمجاز را هم جزو وظایف و مسئولیت های جهاد کشاورزی می داند و می گوید: «اگر این ادعا وجود دارد که به دلیل اینکه وزارت نیرو به وظیفه اش درست نپرداخته و چاه های غیرمجاز باعث افت سفره های زیر زمینی شده اند، شما زحمت بکشید و این سؤال را از آب منطقه ای فارس و وزارت نیرو بپرسید. کار من نیست. وظیفه ما روی «زمین» و درباره نحوه بهره برداری از آب و زمین است.»
او همچنین درباره کشت برنج در استان با وجود ایجاد نشست و فروچاله های خطرناک هم می گوید: «من براساس استراتژی ابلاغ کرده ام که برنج نباید زیر دست چاه های آب کشت شود. اگر چشمه آبی وجود دارد می تواند آنجا کشت کنند.»
این درحالی است که سد سازی و کشت برنج به پشتوانه آبی که پشت سد جمع می شد، استان فارس را به زمین زد! و فرو نشست آن که گریبان آثار فرهنگی جهانی را هم گرفته شدت بخشید. تلاش های خبرنگار ما برای گفت و گو با مسئولان آب منطقه ای استان فارس هم بی نتیجه ماند!
حریم تخت جمشید
اوایل دهه 80 بود که «تهمینه میلانی» کارگردان شناخته شده کشور برای ساخت فیلمی به تخت جمشید رفت! در میانه ساخت فیلم چند لکه سیاه رنگ توسط گروه فیلمبرداری در کاخ «تچر» تخت جمشید پاشیده شد. واکنش افکارعمومی به این خبر در حد یک فاجعه بود. آن هم در زمانی که رنگ های پاشیده شده بدون تخریب اثر توسط کارشناسان پاک شدند! اما در دو دولت گذشته اتفاقاتی افتاد که از دید رسانه ها پنهان ماند و هر تلنگر خبرنگاران با شلاق وابسته به خارج و صهیونیسم بودن مواجه شد. البته به گفته کارشناسان، وضعیت میراث فرهنگی در همه دوره ها خوب نبوده است اما در آن دوره بدتر شد.
میراث فرهنگی دوباره به کنج رسانه ها و شاید همان صفحه حوادث بازگشت تا به امروز که خبری چون ایجاد فروچاله ها در جلوی دروازه تخت جمشید نمی تواند واکنش آن روزی که ساخت یک فیلم در پی داشت، به دنبال داشته باشد! تا این سؤال پیش بیاید که اگر از حریم درجه یک اثری چون تخت جمشید نشود دفاع کرد، وضعیت سایر آثار چه می شود؟
حریم درجه یک اثر خط قرمز آن اثر برای ثبت جهانی است. اما تخت جمشید با وجود آنکه شناخته شده ترین اثر تاریخی کشور در سطح جهان است علاوه بر چاه هایی که به جان آن افتاده اند به تازگی ساخت یک سیلو را هم در حریم درجه یک خود شاهد بوده است.
تا این سؤال پیش بیاید که ایران چند تخت جمشید دارد که اجازه ساخت یک «سیلو» در حریم آن داده می شود؟ ساخت یک سیلو چقدر آورد اقتصادی دارد که حریم درجه یک اثر قربانی آن می شود؟ سؤال مهمتر این است که یک شهر چون شیراز و حتی اصفهان با داشته های فرهنگی-طبیعی چقدر باید برای یک شهر درآمد داشته باشند تا از حریم فیزیکی آنها محافظت شود؟
این دو شهر گردشگر پذیرترین شهرهای ایران در چهار دهه گذشته بودند اما با وجود اشتغالزایی که برای شهروندان و مردم آن داشته هر روز نامهربانی ها زخم جدیدی بر پیکره آن می زند.
منبع: روزنامه ایران