سرانجام پس از کشمکش های فراوان و تیترهای جنجالی روزنامه ها و مجلّات، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با وزارت نیرو برای آبگیری سد سیوند- سدّی که قرار است مدفن ابدی امپراتوری بزرگ هخامنشیان باشد- به توافق رسیدند و ظاهراً از پایان مهلتی که وزیر نیرو برای آبگیری سد در آذرماه تعیین کرده بود نیز مدت زمان بیشتری برای کاوش های باستان شناسی تنگه بلاغی و محوطه ی تاریخی پاسارگاد اختصاص یافته است.

بایدها و نبایدها، مناقشات و مجادلات برای اثبات اهمیت تاریخی و میراثی تنگه بلاغی و محوطه ی پاسارگاد، با توجیهات اقتصادی فراوان سد سیوند فروکش کرد و ظاهراً تنها مناقشه ی باقیمانده برای جاری ساختن آب در این محوطه ی تاریخی، احداث موزه ای است که قرار بود با تأمین اعتبار 5 میلیاردی وزارت نیرو برای حفاظت از آثار کشف شده ی محوطه سد سیوند احداث شود.

برزگر- نماینده وزارت نیرو- در آخرین  اظهار نظر خود برای احداث این موزه اعلام کرده است که وزارتخانه تنها یک میلیارد تومان اعتبار به این امر اختصاص می دهد. به طور حتم، این مشکل که بسیار کوچک تر از مسأله ی آبگیری سد سیوند است، نیز در کشاکش های دولتی و با راهکارهای مسالمت آمیز دستگاههای دولتی برطرف می شود و آن زمان است که آبگیری سد آغاز می شود.

ماجرای این سد که در 2 کیلومتری مقبره کورش یعنی«پاسارگاد» قرار گرفته و قرار است در طول زمان، بیشترین اثر تخریبی خود را بر این میراث کهن فرهنگی کشورمان باقی بگذارد، تنها با تعلّل و کوتاهی مسؤولان وقت میراث فرهنگی استان فارس رقم خورده است.

سعید جامعی- مدیر پروژه احداث سد سیوند گفته است:« در سال 1371 هنگامی که قصد داشتیم احداث سد را آغاز کنیم، طی نامه ای از سازمان میراث فرهنگی استان فارس استعلام کردیم و خواستار بررسی منطقه از نظر فرهنگی شدیم که از جانب این سازمان، هیچ گونه اقدامی صورت نگرفت و در خصوص استعلام های بعدی نیز برای برخی از اراضی تنگه بلاغی، سازمان میراث فرهنگی اعلام کرد که استفاده ی سازندگان سد از این زمینه ها بلامانع است.»

با وجود آگاه نبودن سازمان میراث فرهنگی استان فارس نسبت به اهمیت تنگه بلاغی که بسیار عجیب هم به نظر می رسد، باستان شناسان، سال گذشته تنها در درون دریاچه سد سیوند، 129 محوطه ی باستانی را شناسایی کردند و همین امر موجب شد تا سازمان آب این استان، تمامی پروژه های خود را برای بررسی و ارائه نظر، به سازمان میراث فرهنگی تحویل دهد.

در حال حاظر که بیش از 70 درصد عملیات احداث سد سیوند به پایان رسیده است، گروه های متعدد باستان شناسی ایرانی، ایتالیایی، فرانسوی و لهستانی در محوطه تاریخی تنگه بلاغی و پاسارگاد مشغول به کاوش و حفاری هستند که وزارت نیرو نیز برای تسریع در این کاوش ها، 100 میلیون تومان اعتبار در نظر گرفته است و در نهایت، همگان منتظر پایان یافتن فصل آخر کاوش ها در این منطقه هستند.

باستان شناسان در فصل اول کاوش، بخشی از بقایای معماری یک روستای هخامنشی را که شاید قدمت آن به دوران قبل از هخامنشی برسد، به همراه دیوارهای دفاعی و لوله های سفالی دفع فاضلاب و یک منطقه تولیدی ابزارآلات کشاورزی که احتمالاً متعلّق به دوران ساسانی است، در این منطقه کشف کردند.

دو کوزه سفالی مربوط به 7 هزار و 500 سال پیش، یک محوطه باستانی 7 هزار ساله، محل تدفین اموات مربوط به 6 هزار سال پیش، آثاری از دوره ی عیلامی، دو اسکلت دفن شده همراه با اشیاء در گورها، یک گورستان کلان سنگی، خمره ذخیره آذوقه که بزرگ ترین ظرف باستانی ایران با وزنی معادل 120 کیلوگرم است، حوضی ساخته شده از لاشه سنگ اندود؟؟؟، مهر باستانی با نقوش افقی و قدمت 5 هزار و 500 ساله این منطقه که از نظر تجاری بسیار حائز اهمیت است، کوره های ذوب فلز و گورستان دسته جمعی، از دیگر آثاری است که تا کنون در این درّه به دست آمده است.

راه شاهی( جاده ای که به فرمان داریوش بزرگ هخامنشی، سارد- پایتخت لیدی- را به پاسارگاد متصل می کرد و در نهایت این دو منطقه را به تخت جمشید و شوش- پایتخت بزرگ هخامنشیان- ارتباط می داد نیز در تنگه تاریخی بلاغی قرار دارد.

داریوش شاه، بارها و بارها برای اداره امورکشوری و برگزاری جشن های بهاره تخت جمشید با ارّابه ی مخصوص خود، این راه را پیموده بود و اگر خوب گوش دهیم، هنوز هم می توانیم صدای چرخ های ارّابه ی شاهی را در این جاده بشنویم.

این جاده که پس از سال ها سر ازخاک برآورده، قرار است این بار در دل امواج آب های یک سد مدرن مدفون شود. اگر آن زمان سازمان میراث فرهنگی استان فارس که قطعاً از اهمیت تاریخی این منطقه آگاه بوده، با ساختن سد سیوند در این ناحیه مخالفت می کرد، با توجه به تناسب محل های دیگری در تنگه بلاغی که به زعم کارشناسان برای ساخت سد مناسب هستند، ساخت سد را به این مکان ها تغییر می داد و امروز دیگر شاهد به زیر آب رفتن هویت ایرانی خود نبودیم.

در سال های گذشته در کشورهای باستانی جهان، برخی از سدها در کنار رودخانه ها و محوطه های باستانی با هدف توسعه اقتصادی و عمرانی و تأمین آب ساخته شده اند که اتفاقاً این سدها بسیاری از محوطه های باستانی را به خطر انداخته اند، اما کارشناسان با توجه به اهمیت طرح های عمرانی و اقتصادی، نجات بخشی محوطه های تاریخی را در رأس اولویت های برنامه ای خود قرار داده اند که از آن جمله می توان به سد«اسوان» در مصر اشاره کرد.

دولتمردان مصری برای ادامه روند توسعه اقتصادی کشورشان و در عین حال حفظ میراث تاریخی عظیم آن که در سازه های کوچک و بزرگ آن نمایان است، کمیته ای را به سرپرستی یونسکو تشکیل دادند و طی چند سال و با انجام عملیات گسترده، «معابد نوبی» را از خطر غرق شدن نجات دادند یا گاهی اوقات با جابجایی بقایای یک اثر معماری، یک گور یا یک سازه، آن را از خطر غرق شدن نجات دادند؛ نظیر آنچه در خصوص ایجاد یک سد برای«معبد وشو» در چین رخ داد و دولت چین را به 2 بار جابجایی این بنا مجبور کرد.

اکنون نیز به اعتقاد کارشناسان می توان چندین اثر شاخص تنگه بلاغی که از غنای فرهنگی بیشتری برخوردار هستند و از جمله مقبره ی کورش را ایزوله کرد و با عایق بندی این آثار، مانع غرق شدن یا ورود آب به محوطه ی آنها شد.

رضا حیدری- سرپرست کاوش محوطه 64 تنگه بلاغی- در اظهار نظری گفته است:«در مشاهداتی که از پاسارگاد داشته ام، آثاری از گل سنگ دیده ام که از عوامل تخریب و آسیب به آثار تاریخی است.»

وی افزوده است:«وسعت سد سیوند و آبگیری آن به گونه ای است که تا 50 سال آینده تخلیه نمی شود. همچنین دریاچه ایجاد شده به عنوان یک مکان تفریحی محسوب خواهد شد و آمد و رفت ماشین ها و افراد، سبب آلودگی فضا می شود. این عوامل در کنار کوهستانی بودن منطقه و بارش باران، آلودگی ها را به مناطق دیگر منتقل می کند که این پدیده از عوامل تخریب آثار محوطه تاریخی بلاغی به شمار می آید و به آن سرعت می دهد.»

به زعم کارشناسان، با توجه به وجود عوامل تخریبی گوناگون و به دلیل نزدیکی سد به محوطه پاسارگاد و مقبره کورش، آبگیری سد، صددرصد موجب تخریب این آثار باستانی می شود.

از سوی دیگر با توجه به اینکه کارشناسان، زمان مورد نیاز برای نجات بخشی تمام محوطه های تنگه بلاغی را 4 سال اعلام کرده اند و زمان تخصیص داده شده از سوی سازمان آب منطقه ای استان فارس(مجری ساخت سد سیوند) برای این کار تنها محدود به یک سال است، می توان گفت به طور حتم، تمام منطقه در این مدت کوتاه نجات بخشی نخواهد شد و باید تمامی آثار نایافته و کشف نشده را به دست آب بسپاریم.

محوطه پاسارگاد در استان فارس، پنجمین محوطه جهانی است که طی آخرین جلسه یونسکو در تیرماه سال 83 در چین، به علت دارا بودن شاخص های فراوان در فهرست جهانی این سازمان به ثبت رسید.

با وجودی که سازمان یونسکو هنوز نسبت به وضعیت منطقه پاسارگاد اعلام نظر قطعی نکرده و تنها به نگران کننده بودن وضعیت این منطقه اشاره کرده است، باید منتظر عکس العمل رسمی این سازمان در زمان آبگیری سد باشیم.

***

تنگه بلاغی: تنگه 18 کیلومتری بلاغی در فاصله 4 کیلومتری از محوطه ثبت جهانی پاسارگاد در استان فارس قرار دارد و بخشی از چشم انداز این منطقه محسوب می شود.

این تنگه محل عبور راه شاهی- مهمترین راه باستانی کشور در ایران باستان بوده است. در این تنگه، آثاری از دوران غارنشینی و سکونت گاه هایی از دوران پیش از میلاد تا دوران اسلامی دیده شده است.

***

محوطه پاسارگاد در استان فارس، پنجمین محوطه جهانی است که طی آخرین جلسه یونسکو در تیرماه سال 83 در چین، به علت دارا بودن شاخص های فراوان در فهرست جهانی این سازمان به ثبت رسید.

***

سد سیوند: این سد توسط سازمان منطقه ای آب استان فارس به عنوان مجری در شمال شهر مرودشت به روش خاکی احداث می شود. طول تاج آن 620 متر و ارتفاع آن 60 متر است و در هر ثانیه، 5 هزار و 600 متر مکعب آب از سرریز آن تخلیه می شود. گنجایش کل مخزن سد سیوند، 255 میلیون متر مکعب اعلام شده که فضایی معادل 12 هکتار آب را در پشت سد جمع خواهد کرد.